Memleket Mevzuat Dergisi 52. sayısı köyleri irdeliyor. Memleket Mevzuattan değerlendirmesi...
KÖY KANUNU TASARISI TASLAĞI ÜZERİNE MEMLEKET MEVZUATTAN...
2004-2005 yılı, yerel yönetim yasalarının topluca ve tümden değiştirildiği yıllar oldu. Büyükşehir belediye yasası, yeniden yapıldı; 5216 sayısını aldı. 1930‘dan bu yana yürürlükte olan belediye yasası ortadan kaldırıldı; yenisi 5393 sayısıyla yapıldı. 1913‘ten bu yana yürürlükte olan il özel idaresi yasası değişti; buna 5302 sayısı verildi. 2005 yılına kadar belediye yasası içinde düzenlenmiş olan yerel yönetim birlikleri, ayrı bir yasaya konu oldu; 5335 sayılı Mahalli İdare Birlikleri yasası çıkarıldı. Yerel yönetimlerden yalnızca köy yasası değiştirilmemişti; 1924 yılından beri yürürlükte olan 442 sayılı Köy Kanunu 2009 Kasım ayında kamuoyuna açılan bir taslakla değiştirilme sürecine şimdilerde girmiş bulunuyor.
Köy Kanunu Tasarısı Taslağı, 12 Kasım 2009 taihli bir İçişleri Bakanlığı yazısıyla ortaya çıktı. Taslak, http://www.yayed.org.tr/ internet sitemizden elde edilebilir.
442 sayılı Köy Kanunu toplam 97 maddelik, geçen süre içinde otuz kez değişiklik yaşamış bir yasa. Şimdi hazırlanmış olan taslak daha kısa; toplam 55 maddeden oluşuyor.
442‘den farklı olarak taslak, köyleri yalnızca "yerel yönetim" olarak tanımlamış bulunuyor; oysa 442 köylere tüzelkişilik vererek bunların "yerel yönetim" olduğunu vurgulamakla birlikte, muhtarı ayrıca "muhtar devletin memurudur" diye tanımlıyor (442/md.10), başka bir maddede muhtarınb devlet görevlerini ayrıca sayıyordu (442/md.36). Taslak‘ta bu tür düzenlemeler yapılmamıştır. Bu çerçevede sayılabilecek, ama muhtara bu tür bir nitelik verilmediği için hukuksal zemini olmayan tek düzenleme, "mahallin mülki memurunca verilecek görevleri yapar" (Taslak/md.23-o) hükmüdür. Eğer köy belediye gibi bir yerel yönetim ise, 442‘de olduğu gibi buna ek olarak devlet memurluğu-devlet görevleri gibi bir yasal çerçeve belirlenmemişse, mülki amirin köy yerel yönetimi başkanı muhtara "görev vermesi" söz konusu olamaz. Kısacası Taslak, muhtarın şapkasını tek şapkaya indirmiştir; mülki sistemle köy yönetiminin doğrudan ilişkisini kesmiştir. İlişki yalnızca vesayet ilişkisi olarak kesinleştirilmiştir. Bu nedenle de, Taslak yalnızca köyleri değil, aynı zamanda mülki idare sistemini düzenleme özelliği taşımaktadır.
Aslına bakılırsa, 2004-2005 yıllarında çıkarılmış öbür yasalar da, doğrudan yerel yönetimleri düzenlemekle birlikte, asıl etkileri mülki sistem üzerinde olmuş düzenlemelerdir. Hem il özel idaresi hem belediye yasasında, "5442 sayılı İl İdaresi Kanunu‘nun yeni yasalara aykırı hükümleri varsa bunlar kaldırılmış sayılır" denmesi, bu etkinin kanıtlarıdır. Bilindiği gibi 5442, mülki sistemi düzenleyen 1949 tarihli yasadır; hala yürürlüktedir; her türlü yasa değiştirilmişken buna dokunulmamıştır. Doğrudan dokunulmamıştır; gerçekte ise yerel yönetim yasaları yoluyla mülki sistemin yasası 5442 neredeyse yerel yönetim yasaları kadar köklü ve kapsamlı birbiçimde değiştirilmiştir.
Taslak, köylerin il genel idaresiyle olan ilişkilerini büyük ölçüde kesmiş, köyleri il özel idaresi sisteminin bir parçasına dönüştürmüştür. Bu tercihin ilk adımı, 5302 sayılı il özel idaresi yasasıyla 2005 yılında atılmıştı. Şimdi, Köy Kanunu Tasarısı Taslağı‘yla tercih bir de köyler açısından sağlamlaştırılmaktadır. 34.000 köy, bundan böyle hareketlerini il özel idaresinin meclisince alınacak kararlara göre belirleyecek; plan ve bütçelerini il genel meclisinin kararlarına göre biçimlendireceklerdir. Hemen hemen tüm karar ve uygulamalar, valilik - kaymakamlık makamlarında somutlanan mülki sistemden değil, ilin yerel yönetimi olan özel idare sisteminden geçecektir.
İl genel meclisindeki üyeler siyasal seçimle gelir; her üye ildeki ilçelerden birinin temsilcisidir. Dolayısıyla il genel meclisi üyeleri, ilin yalnızca kentsel kesimini değil ve belki de bundan daha da çok, ilin kırsal alanında tarımsal - iktisadi faaliyetleri olan kesimleri temsil ederler. Bu nedenle, Taslak, köyleri il genel meclisine bağlayarak (1) kırsal alanda yerel iktisadi-toplumsal çıkar çevrelerini güçlendirmiş; (2) buna karşılık ülkenin en küçük yerleşmeleri ile ulusal yararı gözettiği varsayılan mülki sistemin ilişkisini zayıflatmıştır.
Kasım 2009 tarihli Köy Kanunu Tasarısı Taslağı, yukarıda belirtilen özellği nedeniyle yalnızca "köy"leri değil, ülkenin tüm yönetim sistemini değiştirmeye yönelik bir düzenlemedir. Bu düzenlemenin içeriği ise, devlet, hazine ve köy topraklarının ticarileşme ve rant iktisadına açılmasıyla doldurulmuştur. Taslağın bu çok önemli ikinci boyutunu, gelecek sayımızda işlemek üzere, sevgi ve saygılarımızı sunuyoruz.
Memleket Mevzuattan, Sayı 52
